Neurodivergentie en taal: waarom woorden ertoe doen

Taal vormt niet alleen hoe we communiceren, maar ook hoe we denken, voelen en handelen. Zeker bij neurodivergentie – zoals ADHD, autisme, dyslexie of andere neurologische variatie – bepaalt taal in hoge mate hoe mensen worden gezien én hoe zij zichzelf zien. Toch is onze taal over neurodiversiteit vaak verouderd, beperkend of – onbedoeld – stigmatiserend.

In dit artikel lees je waarom taal zoveel impact heeft, welke verschuivingen noodzakelijk zijn, en hoe inzichten uit het werk van een van de meest invloedrijke stemmen op dit gebied, Dr. Nick Walker, ons helpen om inclusiever te spreken en denken.

1. De taalverschuiving die nog niet is ingedaald

De neurodiversiteitsbeweging ontstond in de jaren ’90 als reactie op de eenzijdige, medisch georiënteerde taal die neurodivergente mensen reduceerde tot stoornissen, afwijkingen of problematiek.

Dr. Nick Walker, een van de belangrijkste theoretici achter de hedendaagse neurodiversiteitsbeweging, schrijft dat neurodiversiteit géén aandoening is, maar een natuurlijke eigenschap van de mensheid – vergelijkbaar met biodiversiteit.

In haar invloedrijke essay “What Is the Neurodiversity Paradigm?” benadrukt zij dat woorden als normaal en abnormaal geen wetenschappelijke feiten zijn, maar culturele constructen die uitsluiting normaliseren.

“Neurodiversiteit is een feit. De keuze is niet óf we diversiteit erkennen, maar hoe we er taal aan geven.” – Nick Walker (2014)

Deze paradigmaverschuiving is revolutionair, maar nog lang niet overal doorgedrongen. In onderwijs, zorg en vooral op de werkvloer domineren nog steeds termen die tekortgericht, stigmatiserend en niet passend zijn voor volwassenen met ADHD of andere neurodivergenties.

2. Taal vormt identiteit, gedrag en kansen

Woorden hebben consequenties. Ze bepalen:

1. Hoe systemen functioneren

Een werknemer die “onvoorspelbaar” wordt genoemd, krijgt andere kansen dan iemand die “intuïtief en snel schakelt”.

2. Hoe anderen je zien

Taal creëert beelden.Een manager die hoort dat iemand “impulsief” is, denkt aan risico’s.Hoor je: “handelt snel onder druk”, dan denk je aan waarde.

3. Hoe mensen zichzelf begrijpen

Walker stelt dat taal niet beschrijft wat we zijn, maar wat we mogen zijn.Wanneer mensen jarenlang woorden horen als chaotisch, te emotioneel of inconsistent, internaliseren ze deze labels. Dat beïnvloedt zelfvertrouwen, loopbaan, en zelfs gezondheid.

Daarom pleit Walker voor taal die accuraat, waarderend en contextueel is, in plaats van normatief en veroordelend.

3. De valkuilen in de taal die we nu gebruiken

1. Medisch jargon in alledaagse context

Woorden als stoornis, problematiek of beperking impliceren dat het probleem altijd in het individu zit, niet in een slecht passend systeem.

2. Gendered language

Vrouwen met ADHD krijgen vaker taal opgeplakt als slordig, overweldigd, gevoelig of onprofessioneel.Walker benadrukt dat dit niet alleen stigma voedt, maar ook zorgt dat vrouwen veel later een diagnose krijgen.

3. Subtiel stigma

Zinnen zoals “ze moet gewoon beter haar best doen” of “hij kan zich niet concentreren” verbergen vaak onbegrip voor prikkelverwerking, energiebeheer of executieve functies.

4. Wat organisaties kunnen leren van Walkers benadering

Taal is een machtsinstrument. Wie de taal bepaalt, bepaalt de norm.Walker introduceert een cruciale tweedeling:

Het pathologiserende paradigma:

• richt zich op tekort

• ziet neurodivergentie als probleem

• gebruikt labels als disfunctie, abnormaal, afwijkend

Het neurodiversiteit-paradigma:

• ziet variatie als natuurlijk onderdeel van de mens

• kijkt naar context, omgeving en fit

• gebruikt taal die mogelijkheden opent in plaats van sluit

Organisaties die deze shift maken, creëren:

1. Psychologische veiligheid

Mensen durven hun behoeften te uiten wanneer taal niet stigmatiseert.

2. Betere samenwerking

Taal maakt helder wat iemand nodig heeft om te floreren.

3. Innovatie

Neurodivergente werknemers excelleren bij de juiste context. Taal is vaak stap 1 om die context te creëren.

5. Conclusie: taal bepaalt de toekomst van inclusie

Taal is niet slechts een communicatiemiddel — het is cultuurvorming.En zoals Nick Walker stelt: neurodiversiteit is een feit; inclusie is een keuze.

Door taal te kiezen die: accurater is, niet reduceert en uitgaat van variatie in plaats van afwijking, zetten organisaties de deur open voor beter begrip, meer gelijkwaardigheid en meer benut potentieel.

Voor ADHD, autisme en andere vormen van neurodivergentie is dit meer dan semantiek. Het is een voorwaarde voor welzijn, eerlijkheid en professionele groei. Bij ANTRE staan we voor inclusieve taal.